Tümgeneral, büyükelçi, müşir (mareşal), elçi, ticaret nazırı, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (Tanzimat Dönrmi’nde Yargıtay ve Danışaya eş değerinde bir makam), Tophane Müşiri, Mecma-ı Âsâr-ı Atika (eski eserler koleksiyonu) eski eserleri Aya İrini’de toplayarak Türk Müzeciliğine katkıda bulunmuş, bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin temellerini atmıştır. Beykoz cam fabrikasının yönetimini de üstlenerek, Çeşm-i bülbül üretiminin yaygınlaştırılmasını sağlamıştır.

Kanımca bu eserlere “çeşmibülbül” denilmesinin nedeni her yetişen kabağın birbirine benzememesi, bu sebeple her eserin de benzersiz olması, üretim için seçilen kabakların tipi ve üstüne işlenen desenin bülbül gözüne benzetilme çabası olabileceği gibi, ‘çeşm’ Farsça’da ‘göz’ anlamına gelmektedir. Kabağın üstüne yapılan her süs bir göz açar. Ahmet Vefik Paşa Lehçe-i Osmani’de (1876) çeşm-i bülbül: “Benekli ve tahrirli ipek kumaş ve billur.” anlamına gelen bu kelimeyle her açılan gözün, eser üstünde yarattığı benekler, eserin bu isimle ne kadar yerinde bütünleştiğini yine bizlere gösteriyor. Çeşmibülbül olarak isimlendirilen kabağın tıpkı bülbül gibi benek benek süslenerek bir esere dönüştürülmesi, esere bu ismin verilmesindeki nedeni oldukça iyi açıklıyor.
Ayrıca fabrikasının bulunduğu yerin Çeşmibülbül adını taşıması, bölgede bülbülün çokluğundan mı bu adı aldığı yoksa üretilen bu eserlere verilen isim nedeniyle mi o semte bu isim verildiği konusunu bugün düşünüyor olsak da bu ismin de bu eserden geldiğini anlamak zor değil.

Cumhuriyetin kurulmasından sonra şu kabağı süslemeciliği Alanya’da bir öğretmen tarafından öğrencilerine öğretilmiş, bir dönem kısıtlı da olsa bu üretimler yapılmış, ülkemizde özellikle 1980’li yıllarda turizmin artmasıyla birlikte hediyelik eşya üretimine yönelik alternatiflerin artmasıyla yeniden canlandırılmıştır. Su kapağının gece lambasına dönüştürülmesi yolculuğu, malzeme olarak kolay işlenmesi sebebiyle bu ürünün zamanla farklı süs eşyasına dönüşmesine de vesile olmuştur. Bugün su kabağından gece lambası vb üretimler yapan bölgeler, Akdeniz ve Ege bölgelerinde yer alan pek çok il ve beldede görebiliriz. Öyle ki bu iş artık bir sektör haline gelmiş, hobi alanında önemli bir yere sahip olmuştur.

Silvan Güneş
Biyografi Yazarı